پدیده کسوف و حقایق جالب آن

یک نت ـ با پدیده ی خورشید گرفتگی یا کسوف بیشتر آشنا شوید.

خورشید گرفتگی یا کسوف یک رویداد نادر نجومی است که همواره مورد توجه اقوام و ملل مختلف بوده است. در ایام قدیم و در بسیاری از فرهنگ ها خورشید گرفتگی را پدیده ترسناک و شومی می دانستند و اعتقاد داشتند خورشید گرفتگی بلایی آسمانی است.

چینی ها معتقد بودن هنگام خورشید گرفتگی اژدهایی خورشید را می بلعد و مردم هند نیز همین اعتقاد را داشتند و هنگام خورشید گرفتگی سر خود را تا گردن در آب فرو می کردند تا با این کار به خورشید و ماه کمک کنند تا در برابر اژدها از خود دفاع نمایند. امروزه مردم خورشید گرفتگی را یکی از منظره های زیبای نجومی می دانند که علت مشخصی دارد. با مطالعه این بخش از یک نت بیشتر با پدیده خورشید گرفتگی آشنا شوید.

خورشید گرفتگی چیست ؟

زمانی خورشید گرفتگی یا کسوف اتفاق می افتد که زمین و ماه و خورشید به ترتیب در یک خط راست قرار گیرند و سایه ماه بر بخشی از زمین بیافتد و در نتیجه از دید قسمت هایی از کره زمین قرص ماه روی قسمتی از قرص خورشید را بپوشاند. زمانی که ماه از میان زمین و خورشید عبور کند و سایه ماه روی قسمتی از زمین بیافتد، خورشید توسط ماه پوشانده می شود.

علل خورشید گرفتگی چیست ؟

خورشید گرفتگی هنگام ماه نو رخ می دهد. برای گردش کامل ماه به دور زمین حدود 30 روز زمان لازم است و در هر بار گردش یک بار ماه نو روی می دهد.

مدار ماه و زمین با هم زاویه دارند و در بسیاری از حالات ماه از بالا یا پایین قرص خورشید می گذرد. مدار زمین و ماه در دو نقطه ( گره های مداری ) با هم برخورد می کنند. خورشید گرفتگی هر سال دو یا سه بار و زمانی اتفاق می افتد که ماه در این گره با زمین و خورشید در یک خط قرار بگیرد.

انواع خورشید گرفتگی:

1. خورشید گرفتگی حلقوی:

خورشید گرفتگی حلقوی زمانی اتفاق می افتد که اندازه ظاهری ماه کوچکتر از اندازه ظاهری خورشید از سطح زمین مشاهده شود. در این وضعیت، حلقه پر نوری از خورشید در مکان هایی از کره زمین که به خط واصل مرکز خورشید و مرکز کره ماه خیلی نزدیک هستند، مشاهده می شود و درون حلقه کاملا تاریک است.

2. خورشید گرفتگی کلی:

خورشید گرفتگی کلی زمانی اتفاق می افتد که اندازه ظاهری ماه کمی بزرگ تر از اندازه ظاهری خورشید از سطح زمین مشاهده شود. در این وضعیت، تمام سطح خورشید توسط روی تاریک ماه در مکان هایی از کره زمین که به خط واصل مرکز خورشید و مرکز کره ماه خیلی نزدیک هستند، پوشانده می شود.

خورشید گرفتگی کلی هر یک و نیم سال یک بار روی می دهد و هر انسان در طول عمرش شاید یک بار شانس تماشای این پدیده را داشته باشد.

3. خورشید گرفتگی جزئی:

خورشید گرفتگی جزئی در مکان هایی از سطح کره زمین مشاهده می شود که از خط واصل مرکز خورشید و مرکز ماه دور هستند و نمی توانند خورشید گرفتگی کلی یا خورشید گرفتگی حلقوی را مشاهده کنند. در این مناطق دو قرص خورشید و ماه هم مرکز دیده نمی شوند و قسمتی از قرص خورشید را روی تاریک ماه می پوشاند که به این حالت خورشید گرفتگی جزئی می گویند.

خورشید گرفتگی از دیدگاه علمی

به علت متفاوت بودن فاصله خورشید و ماه از زمین ، اندازه ظاهری خورشید و ماه باهم برابرند. گر چه خورشید 400 بار دورتر از ماه است، اما 400 بار هم بزرگتر از آن است. قطر بسیار بزرگ خورشید، در اثر مشاهده از این فاصله زیاد، کاملا کوچک دیده می شود. بنابراین هنگامی که ماه از جلوی خورشید مستقیم عبور می کند قرص خورشید در پس آن پنهان می شود.

نحوه خورشید گرفتگی

ارزش علمی خورشید گرفتگی به بررسی هایی می باشد که هنگام گرفتگی کلی می توان انجام داد که در مواقع دیگر میسر نیست. زمان پوشاندن قرص خورشید توسط ماه ، لایه های خارجی جو خورشید را می توان رصد نمود. انحنای فضا زمان را با پدیدار شدن ستاره ها می توان اندازه گیری کرد و می توان با محاسبه زمان تماس اول ماه با خورشید اطلاعاتی در مورد حرکت مداری ماه و زمین به دست آورد. مهمترین سنجش های خورشید گرفتگی، اندازه گیری مکان ستاره های قابل مشاهده در اطراف خورشید و تایید تجربی نسبیت عام انیشتین است که پایه کهکشان شناسی نوین است.
کسوف تنها از زمین قابل مشاهده است

چنانچه در یک نت میخوانید بجز زمین، در هیچ یک از سیارات منظومه شمسی پدیده گرفتگی خورشید روی نمی دهد. در سیارات دیگر انواع دیگری از خورشیدگرفتگی دیده می شود. برای مثال مشتری می تواند یک خورشیدگرفتگی سه گانه داشته باشد که در آن سه قمر این سیاره می توانند به طور همزمان بر روی مشتری سایه اندازند.

طولانی ترین خورشید گرفتگی

در یک خورشید گرفتگی، سایه ماه با سرعت بیش از 5 هزار مایل بر ساعت سطح زمین را می پوشاند.در هر مکان معین، یک خورشیدگرفتگی کلی به طور متوسط تنها هر 360 سال یکبار اتفاق می افتد.طولانی ترین خورشیدگرفتگی کلی قرن در 22 جولای 2009 کشورهای هند، نپال، بوتان و چین را در بر گرفت. طولانی ترین زمان تاریکی این خورشید گرفتگی 6 دقیقه و 29 ثانیه بود.

نکته های جالب درباره خورشید گرفتگی :

چینی ها برای بیان خورشیدگرفتگی از واژه "شیه" (Shih) به معنی "خوردن" استفاده می کردند. در چین باستان در زمان خورشیدگرفتگی مردم بر روی دیگ بزرگی ضربه می زدند تا "سگ آسمان" را که خورشید را بلعیده بود بترسانند.

مردم هند هنگام خورشید گرفتگی سر خود را تا گردن در آب فرو می کردند تا با این کار به خورشید و ماه کمک کنند تا در برابر اژدها از خود دفاع نمایند.

چینی ها اولین وقایع نگاری های نجومی مربوط به خورشید گرفتگی را ایجاد کردند و با تکه های استخوان هایی که به آنها "استخوان های پیشگو" می گفتند در حدود 1050 قبل از میلاد خورشید گرفتگی را ثبت می کردند.

یک ستاره شناس مشهور کانادایی به نام "جی. دبلیو کمپل" پنجاه سال سفر کرد تا توانست 12 خورشید گرفتگی را ببیند.

هنگام رصد خورشید گرفتگی به این نکات توجه کنید:

بدون فیلترهای مخصوص به خورشید نگاه نکنید. اشعه ماوراء بنفش خورشید می تواند شبکیه چشم شما را سوزاند و منجر به آسیب دائمی یا حتی کوری شود.

از شیشه هایی که به وسیله دود شمع دودی شده اند، برای مشاهده خورشید استفاده نکنید زیرا این شیشه ها جلوی پرتوهای خطرناک نور خورشید را نمی گیرند.

بدون فیلتر حتی با با ابزار نجومی نیز به خورشید نگاه نکنید.

بهترین روش دیدن خورشید گرفتگی، زدن عینک محافظ خورشیدگرفتگی یا تهیه تصویر از خورشید گرفتگی با استفاده از یک پروژکتور سوراخ دار است.